کتاب سبک شناسی قرآن کریم تالیف آقای حسین عبدالرئوف با ترجمه آقای نادر احمدی از انتشارات بوستان کتاب منتشر شده است.
بررسی حاضر از سبک شناسی عربی قرآن، بخشی از سبک شناسی ادبی است که با تغییرات سبکی در گونه قرآنی و الگوهای متمایز عربی قرآن سروکار دارد.
تحلیل حاضر مقبولیت دستوری و نحو معنایی عربی در ارتباط با تغییر سبک را مورد تحلیل قرار می دهد.
سبک شناسی قرآنی تلاش دارد معانی ای که دو جمله متمایز سبکی را پایه ریزی می کند مورد بررسی قرار دهد.
بنابراین، معانی متفاوت از طریق واژگان مختلف حاصل می شود.
به این ترتیب، ارتباط میان سبک شناسی و نحو معنایی بنیان گذاشته می شود. بدون ارتباط نحوی، معنایی و آوایی میان جملات متمایز، کسی نمی تواند یک تفسیر یا توضیح روشنی از معنای مورد نظر دو جمله مورد بحث ارائه کند.
بنابراین، تمامی شروح زبانی، مستلزم فهم متون متفاوت ولی مرتبط است. واژه سازی های مختلف، و به عبارت دیگر، سبک های مختلف نمی تواند در یک متن مشخص بیاید و توسط سازنده متن نیز به صورت تصادفی به کار نمی رود. بلکه، عبارات مختلف از نظر سبکی، همگی بافت-حساس و هم متن- حساس هستند.
واژه ها، عناصر متصل کننده عطفی، یا واژگانی که آوا در آنها مدخلیت دارد، توسط بافتِ موقعیت مربوطه خودشان جایگذاری می شوند.
این امر ممکن است فراتر از یک جمله خاص برود تا یک بافت وسیع تر فراگیر را در بر بگیرد.
با در نظر داشتن تاثیر محوری بافت و بافتِ موقعیت بر تغییر سبک، جملاتی که از نظر سبکی متمایز هستند نمی توانند از محیط زبانی خودشان جدا شوند و موضوع برخی از تحلیل های زبانی ارائه شده خارج از عادت زبانی آنها قرار گیرند.
زبان، محصول بافتِ موقعیت است، یعنی متن در یک بافت خاص ظاهر می شود. صفات عربی قرآن که در انتهای جملات قرار می گیرند شاهد این پدیده سبکی هستند. شبیه به همین، به کار بردن یک مورد از واژه های مشخص با هر نوع از کارکرد دستوری از قبیل افعال، اسامی، اسم های فاعل، اسم های مفعول و عناصر عطفی است که می توانند به بافتِ موقعیت مربوطه خودشان نسبت داده شوند.
این کتاب در تلاش است تغییر سبک در گفتمان قرآنی را شرح دهد.
این کتاب، بر اساس بررسی تجربی، همچنین در تلاش است تحلیل زبانی عمیق از هر تغییر سبکی ارائه دهد:
فصل اول با ارائه یک فهرست فراگیر از ویژگی های زبانی و متنی گونه قرآنی، صحنه ای را برای خواننده فراهم می کند تا خواننده را به خوبی نسبت به محیط عربی سنتی آگاه کند.
فصل دوم تغییرات سبکی که از انواع مختلف تغییر نحوی ناشی می شود را ارائه می کند؛ از قبیل تغییر واژه، تغییر در شکل ساخت واژی یک واژه، اسم های مفرد/جمع، اسم های معلوم/مجهول، و زمان های حال و گذشته.
فصل سوم تاثیر بافت و هم متن را بر وقوع یک سبک خاص، تاثیر مولفه های معنایی اسم ها یا فعل ها و الگوهای همنشین آنها را مورد بررسی قرار می دهد، و به همان میزان، نفوذ هم متن آوایی بر تغییر سبک را بررسی می کند.
این فصل همچنین پدیده هم متن واژگانی و دستوری و تاثیر آنها بر انتخاب یک سبک خاص را مورد بحث قرار می دهد.
شبکه پیوستگی فرآیندها در فصل چهارم شرح داده می شود، در این فصل انوع مختلف حذف، جایگزینی، اضافه کردن برخی عناصر زبانی یا واژگانی به یک جمله خاص، یا حذف برخی از عناصر زبانی یا واژگانی از یک جمله خاص مورد بررسی قرار می گیرد.
در فصل پنجم، کتاب تغییر گفتمان را در سطح معنایی و نحوی مورد مطالعه قرار می دهد. این یک پدیده سبکی جالب در گفتمان قرآنی است. شکل های مختلف از عدم تجانس نحوی در طول این فصل مورد بحث قرار می گیرد و تحلیل های دقیق دستوری برای هر مثال ارائه می شود.
همچنین این فصل عدم تجانس معنایی را به همراه حشو معنایی و محدودیت های انتخاب که بر همنشینی واژه های مشخص تحمیل می شود را شرح می دهد. پدیده گفتمانی تکرار در سطح واژه، عبارت، مفهوم، و تمثیل مورد توضیح قرار می گیرد تا انواع مختلف تغییر گفتمان قرآنی را نشان دهد.
در فصل ششم، جملاتی مورد مطالعه قرار می گیرد که از نظر سبکی متفاوت هستند ولی از نظر مفهومی و بینامتنی با یکدیگر مرتبطند. این امر یک پدیده سبکی جالب در گونه قرآنی است. کارکرد زبانی این چنین مقوله های جملات متمایز سبکی، دست یافتن به توالی متنی و ارتباط موضوعی در سطح کلان متن است.این اثر دارای ویژگی هایی است:
کتاب حاضر می تواند بسیاری از شبهاتی که درباره تناقض و تضاد ظاهری آیات در قرآن کریم مطرح می شود را پاسخ دهد.
این کتاب بر اساس قواعد سبک شناسی و بررسی دقیق دستور زبان عربی و نکات تفسیری به این مساله در فصل های مختلف پرداخته است.
در واقع این اثر تعداد قابل توجهی از مشکلات تفسیری را برطرف می کند و توجیهات بسیار مناسب و به روزی آنها ارائه می کند.
البته شایان ذکر است که برخی از این وجوه در کتب تفسیری آمده است و اینکه ایشان توانسته است آنها را به این شکل دسته بندی و منقح نماید اثر کم نظیری است.
در این کتاب گستره فراوانی از آیات قرآن کریم مورد بررسی سبک شناسی قرار گرفته است به نحوی که 1752 آیه در آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
مولف تقسیم بندی قابل توجهی در موضوع و خصوصا در یافتن آیات دارد؛ او به خوبی توانسته است تمامی آیات غیر مشابه یک موضوع را جمع کند و درباره آنها بحث نماید. از این نظر این کار به طور جد قابل تقدیر است.
قابل ذکر است مولف در تبیین برخی تحلیل های زبانی سبک شناسی به خطا رفته است؛
در مواردی که این اشتباهات بسیار برجسته بود، مترجم با ذکر پاورقی به تصحیح یا ذکر اشتباه مربوطه اشاره کرده است.
از آنجا که تبیین تمامی این موارد از حوصله ترجمه کتاب بیرون است و موجب تطویل پاورقی ها می شد از تببین تمامی این موارد صرفنظر شد.
در این کتاب اصطلاحات تخصصی سبک شناسی آمده است که قبل از ورود به کتاب مهمترین آنها که بسیار هم تکرار شده است به صورت مختصر بر اساس مثال های قرآنی درون کتاب، توضیح داده می شود.